Terdapat
pelbagai jenis ilmu yang diperolehi melalui karya agung Melayu. antaranya
ialah, ilmu firasat, ilmu perdukunan, ilmu jampi, ilmu pengasih, dan
sebagainya. Begitu juga dengan strata
sosial masyarakat Melayu yang diamalkan ketika zaman pemerintahan federal dan
adat istiadat yang diamalkan secara turun temurun.
1. Ilmu Firasat
Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat (2010),
firasat bermaksud pengetahuan mengenai tanda – tanda pada badan untuk
mengetahui nasib orang. Umumnya ilmu firasat lebih kepada tilikan atau ramalan
terhadap sesuatu perkara. Melalui ilmu firasat, ahli nujum mempercayai bahawa
mereka mampu mengetahui kelemahan atau
kekuatan orang lain berdasarkan nama. Lazimnya, ilmu firasat terbahagi kepada
tiga iaitu firasat tilik nasib, firasat mimpi dan firasat terhadap binatang.
- Firasat tilik nasib
Firasat tilik nasib dalam Sejarah Melayu memaparkan
dengan jelas perkara tersebut mengenai serangan Melaka ke atas Pahang.
Bendahara Paduka Raja memerintahkan pahlawan – pahlawannya mengejar Maharaja
Dewa Sura yang melarikan diri. Dalam usaha itu Seri Bija Diraja tidak tergesa –
gesa seperti orang lain kerana dia tahu musuhnya tidak akan terlepas daripada
tangannya.
Di mana kamu
semua orang muda – muda tahu? Kerana Maharaja Dewa Sura ini sudah aku kira – kirakan
namanya di bawah namaku, dan harinya di bawah hariku dan ketikanya di bawah
ketikaku, di mana ia akan lepaskan daripada tanganku?
(Sejarah Melayu: 74)
- Firasat mimpi
Dalam Fasal 13, Bab II Bustan al – Salatin, unsur
mimpi dikemukakan di mana Nuruddin menceritakan bahawa Sultan Iskandar Muda
telah bermimpi tentang persiraman puterinya dan Iskandar Thani. Dalam mimpinya
itu, turun sebuah mahligai daripada cahaya dengan perhiasannya berisi air mandi
yang dibawa oleh malaikat dari langit. Malaikatlah yang memandikan kedua – dua
pasangan muda tersebut. Esoknya, Sultan Iskandar Muda menitahkan bahawa mereka
tidak perlu lagi dimandikan oleh Syeikh Syamsuddin dan Kadi Malik al – Adil
(Bustan al – Salatin: 18).
- Firasat terhadap binatang
Ilmu ini diamalkan dalam Hikayat Raja Pasai. Anjing
– anjing diberikan penghormata pada ketika itu. Dalam Hikayat Raja Pasai,
anjing perburuan Merah Sulu dikaitkan dengan penemuan negeri Pasai. Anjing
perburuan itu telah menyalak tanpa henti di sebuah tanah tinggi tanpa henti.
Merah Sulu kemudian menjadikan tempat tersebut sebagai sebuah negeri dan
menamakan negeri itu sempena nama anjing itu (Hikayat Inderaputera: 13).
2. Ilmu Perdukunan
Menurut Kamus
Dewan Edisi Keempat (2010), dukun merupakan orang yang mengubat orang sakit
atau memberi ubat dengan kaedah tradisional. Kebiasaanya, dukun ini mengubat
dengan cara membaca jampi serapah. Manakala perdukunan membawa maksud
pengubatan cara kampung atau tradisional.
Pada permulannya, kepercayaan
masyarakat Melayu berbentuk animisme, iaitu menganggap benda – benda lain
seperti batu, sungai, dan bukit mempunyai semangat ghaib. Mengikut kepercayaan
animisme, kuasa ghaib hanya boleh dihubungi pawang, dukun, dan bomoh kerana
dipercayai mereka memiliki magis.
3. Ilmu Jampi
Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat (2010), membawa
maksud kata –kata tertentu yang diucapkan untuk mendatangkan kesaktian. Mana
Sikana (1996) berpendapat bahawa jampi serapah digunakan untuk melahirkan
perasaan dan berhubung kait dengan kejiwaan dan sistem kepercayaan. Jampi
dibaca untuk memberi kesaktian dalam perubatan. Pawang yang membaca jampi
dianggap mempunyai kesaktian dan bersifat luar biasa sebagai perantaraan antara
manusia dan makhluk halus.
Menurut Harun Mat piah (1989) pula
menyatakan bahawa jampi ialah semua jenis pengucapan dalam bentuk prosa atau
puisi yang mengandungi tujuan dan konotasi magis pengubatan dan perbomohan.
Menariknya mengenai jampi ialah
penyampaiannya dalam bahasa Banjar dan boleh diwarisi oleh orang tertentu
sahaja. Mana Sikana (1996) menyatakan lagi bahawa jampi mempunyai tiga jenis,
iaitu jampi menolak syaitan (jampi jenis larangan), jampi tawar biasa (jampi
jenis perubatan) dan jampi pendinding (jampi jenis larangan).
- Jampi menolak syaitan
Jampi
ini digunakan untuk menghalau jin dan mengubat penyakit yang berkaitan dengan
penyakit halus. Cara menggunakan jampi bermula dengan individu itu perlu
memandang tegak kehadapan kemudian membaca jampi. Selepas jampi dibaca,
hendaklah ditiup ke kiri dan ke kanan sebanyak tiga kali berturut.
- Jampi tawar biasa
Jampi tawar bisa ini digunakan untuk merawat
kesakitan serius seperti patukan ular berbisa yang boleh membawa maut dan
kebakaran yang boleh mencacatkan. Jampi ini mempunyai dua kaedah penggunaannya.
Kaedah yang pertama ialah menjampi terus dengan meniup pada bahagian yang sakit
selepas pembacaan jampi. Kesan tiupan jampi tesebut dipercayai mampu mencabut
bisa yang ditanggung pesakit.
Kaedah yang kedua ialah membaca jampi ke dalam air.
Selepas air tersebut dijampi, air tersebut hendaklah diminum, digunakan untuk
mandi atau disapukan ke kepala. Pantang larang air yang telah dijampi ini ialah
tidak boleh dilangkah oleh kucing. Air tersebut tidak boleh disimpan di dalam
peti sejuk dan perlu disimpan di tempat yang tinggi. Sebaik – baiknya air yang
digunakan ialah air hujan yang ditadah dan turun daripada langit serta tidaj
tersangkut di mana – mana.
- Jampi pendinding
Jampi
jenis sangat dominan dalam kalangan masyarakat Melayu. Jampi ini dipelajari dan
diamalkan sebagai alat pengebal atau untuk mempertahankan diri daripada
perbuatan orang, baik secara halus ataupun terang. Cara penggunaan jampi ini
ialah dengan meminum air yang telah dijampi atau menulis jampi tersebut di atas
kertas lalu dipakai sebagai azimat. Pantang larang azimat tersebut tidak boleh
dibawa ke tempat kotor dan tidak boleh berniat jahat.
4. Ilmu Pengasih
Menurut Kamus
Dewan Edisi Keempat (2010), pengasih ditakrifkan sebagai ilmu pengasih, jampi,
azimat, doa, dan guna – guna yang boleh membangkitkan rasa kasih. Umumnya, ilmu
pengasih ini digunakan untuk menarik minat orang disukai oleh individu
terbabit. Kemungkinan orang yang disukainya itu jual mahal ataupun tidak
menaruh perasaan suka terhadapnya menyebabkan dia terpaksa menggunakan ilmu
pengasih. Cara yang sering digunakan adalah dengan mencalitkan minyak kepada
seseorang yang disukainya atau dengan cara menjampi gambar.
Harun Daud (2001), berpendapat ilmu
pengasih berkait rapat dengan unsur alam seperti bintang, bulan dan matahari.
Unsur – unsur ini digunakan sebagai kiasan kepada anggota pengamal agar
kelihatan cantik.
Tuntasnya, ilmu pengasih ini sering
digunakan untuk memikat orang yang disukai individu terbabit. Apabila orang
yang disukainya tidak member tindak balas yang positif, ini memaksa individu
terbabit menggunakan cara halus walaupun bertentangan dengan agama.
5. Strata Sosial Masyarakat Melayu
Menurut Kamus
Dewan (2010), strata boleh didefinisikan sebagai tingkat duduk atau peringkat
taraf dalam susunan atau hierarki tertentu. Strata juga dikenali sebagai
stratifikasi iaitu pengkelasan masyarakat kepada beberapa lapisan kelas yang
berbeza.
J.M. Gullick (1970), pula
berpendapat stratifikasi sosial masyarakat Melayu yang berperingkat jelas telah
diperincikan dalam Sejarah Melayu. Masyarakat Melayu tradisional dikelaskan
kepada dua golongan, iaitu golongan pemerintah dan golongan diperintah. Kedua –
dua golongan ini terbahagi kepada beberapa kelompok kecil mengikut taraf,
kedudukan, dan peranan yang dimainkan dalam masyarakat. Namun, kecenderungan
terhadap pemerintah boleh dilihat dari segi politik, undang – undang,
ketenteraan, ekonomi, dan adat istiadat. Golongan pemerintah dalam masyarakat
Melayu tradisional terbahagi kepada dua iaitu golongan diraja dan golongan
bangsawan. Manakala golongan yang
diperintah
- Golongan Pemerintah
Golongan diraja dalam masyarakat Melayu tradisional terdiri
daripada raja atau sultan atau Yang Dipertuan. Mohd Koharuddin Mohd Balwi
(2005: 38 – 39), berpendapat raja mempunyai kuasa autoriti menduduki tempat
teratas dalam strata sosial masyarakat Melayu. Raja berperanan sebagai pemimpin
dalam hal peperangan, mengadakan hubungan diplomatik dengan negara luar, dan
lambang kedaulatan dan kebesaran negeri.
Golongan diraja dan kerabat diraja
menduduki susun lapis yang teratas. Dengan mengambil contoh di Melaka, semasa
pemerintahan Sultan Muhammad Syah, golongan raja terdiri daripada sultan dan
keluarganya (Sulalat al – Salatin: 65). Seorang raja dipercayai mempunyai
kebijaksanaan dan keistimewaan tertentu sebagai raja yang berdaulat.
Sebermula berapa
lamanya Sultan Mahmud Syah di atas kerajaan maka terlalulah ‘adil baginda pada
memeliharakan segala ra’yat.
(Sulalatus Salatin: 65).
Keluarga dan kerabat diraja mempunyai
jurai keturunan raja yang memerintah pada ketika itu dan mempunyai kedudukan
istimewa. Mereka diberi jawatan penting seperti bendahara dan temenggung.
Jumlah golongan ini agak ramai kerana amalan poligami, malah tidak semua anak
raja diberikan jawatan dalam politik (Mohd Koharuddin Mohd Balwi, 2005:79)
“Bahawa sudahlah
hamba kawinkan anak raja Kida Hindi dengan yang bernama Tuan Puteri Syahr al –
Bariyah itu dengan Raja Iskandar, isi kawinnya tiga ratus ribu dinar emas.
Redhakah tuan hamba?”
(Sulalatu
Salatin; 6)
Golongan bangsawan menduduki tangga kedua dalam
strata sosial masyarakat Melayu. Golongan ini tergolong daripada pembesar dan
pegawai tadbir seperti Bendahara, Temenggung, Laksamana, Penghulu, Bendahari,
Perdana Menteri, Bentara, dan Syahbandar (Sulalatus Salatin; 161). Lazimnya,
golongan pembesar dan pentadbir berperanan sebagai penasihat raja ataupun
pembesar daerah. Raja membenarkan pembesar daerah berkuasa penuh terhadap
daerah – daerah tertentu. Pembesar yang dipilih kebiasaannya diambil dari satu
keturunan yang mempunyai hubungan yang lama dengan daerah itu. Pembesar
mempunyai autoriti seperti raja untuk mengerah rakyat menjalankan kerja – kerja
seperti membina jalan, parit, tali air dan berkhidmat sebagai tentera (Mohd
Koharuddin Mohd Balwi, 2005; 38 – 41/79).
Namun, terdapat juga golongan pendatang diakui
sebagai golongan bangsawan. Antaranya ialah ulama Islam yang terdiri daripada
tuan – tuan sayid, makhdum, maulana dan kadi. Mereka mempunyai hubungan yang
sangat rapat dengan raja.
Golongan ulama dan pendeta merupakan golongan intelek
dan alim ulama yang pakar dalam hal ehwal agama Islam. Mereka berketurunan Arab
– Melayu. Permulaanya, mereka mengajar asas agama Islam. Setelah agama Islam
berkembang pesat, mereka mula mengajar ilmu dalam bidang tasawuf, tafsir, dan
hadis. Sultan melantik golongan ini menjadi guru, ketua agama, kadi, dan bertugas
menasihati Sultan dalam bidang hukum syarak. Pendeta pula memiliki kepakaran
dalam bidang kesenian, kebudayaan, kesusasteraan, adat istiadat dan salasilah
raja serta menjadi perawi Sultan. Sultan dan golongan istana menjadikan mereka
ini sebagai rujukan. Sultan sendiri terpaksa tunduk dan menghormati golongan
pendatang seperti tuan – tuan sayid, makhdum, maulana, dan kadi. Buktinya,
Sultan Melaka terpaksa tunduk hormat terhadap golongan ini. seorang Kadi Yusof
enggan membenarkan Sultan Mahmud Syah menghadap dengan menaiki gajah.
“Beritahu Maulana Yusuf, Yang
Dipertuan, Sultan Mahmud Syah, dating.” Maka diberi orang tahu Maulana Yusuf.
Maka kata Maulana Yusuf, “Tutup pintu. Apa kerja Sultan Mahmud Syah dating ke
rumah fakir?”
(Sulalatus Salatin; 161)
- Golongan diperintah
Lapisan pertama dalam golongan diperintah ialah
rakyat biasa yang juga merupakan golongan terbesar dalam masyarakat Melayu. Peranan
utama rakyat ialah menyokong dan patuh kepada institusi raja dan pembesar.
Mereka hendaklah bersiap sedia dari segi mental, fizikal dan tradisi. Majoriti
rakyat biasa ini ialah orang Melayu dan selebihnya ialah orang asing dan orang
laut yang terlibat dalam kegiatan ekonomi sebagai pedagang., peniaga, pedagang
– mubaligh dan senteri yang menyebarkan agama Islam. Rakyat biasa menduduki
tangga ketiga dalam hierarki masyarakat Melayu iaitu di bawah bangsawan. Mereka
merupakan rakyat biasa yang merdeka dan terdiri daripada pedagang, tukang –
tukang mahir, petani dan juga saudagar. Terdapat juga saudagar yang mempunyai
hubungan rapat dengan golongan atasan, misalnya Raja Mendeliar, Nana Surana
Dewana, dan Kitul. Kitul dikatakan rapat dengan Raja Mendeliar kerana mempunyai
hutang dengan raja tersebut. Walau bagaimanapun, Kitul telah membuat fitnah
dengan mengatakan Nina Sura Dewana pergi berjumpa dengan Bendahara Seri
Maharaja untuk merancang pembunuhan ke atasnya. Secara tidak langsung, Raja
Mendelair menghapuskan hutang Kitul (Sulalat al – Salatin: 204). Orang kaya
pula merupakan golongan strata sosial yang berada di atas golongan peniaga.
Golongan ini membantu golongan peniaga melariskan hasil jualan.
Golongan hamba merupakan golongan yang
paling bawah dala strata sosial masyarakat Melayu. hamba ini terbahagi kepada
tiga golongan iaitu hamba raja, hamba abdi dan hamba hutang. Hamba raja terdiri
daripada orang yang merdeka yang telah melakukan jenayah dan mendapat keampunan
daripada Sultan dan berjanji akan menjadi hamba turun temurun. Golongan ini
juga terdiri daripada tawanan perang. Mereka digelar biduanda dan taraf mereka
lebih tinggi daripada hamba abdi dan hamba hutang.
Hamba abdi pula biasanya terdiri
daripada orang berbangsa Afrika, orang Asli dan orang Batak yang bukan Islam. Boleh
juga terdiri daripada tawanan perang, lanun, pesalah jenayah berat, dan sukarela
atas alasan untuk mencari tempat bergantung.
Hamba jenis ini boleh dimiliki secara mutlak dan boleh dijual beli.
Peluang untuk mereka merdeka sangat tipis melainkan diberikan kebebasan oleh
tuannya. Mereka juga idak mendapat pengiktirafan dalam masyarakat.
Hamba berhutang pula orang yang berhutang tetapi
gagal melangsaikan hutangnya. Bagi melunaskan hutang, mereka berkhidmat dengan
pemiutang sehingga hutang langsai. Setelah hutang langsai, mereka kembali
merdeka dan masih diakui sebagai anggota masyarakat yang sama dengan tuannya.
Beza antara hamba berhutang dengan hamba abdi ialah, hamba berhutang tidak
boleh dijual beli dan taraf mereka lebih tinggi daripada hamba abdi.
6. Adat dan Istiadat
Menurut Kamus
Dewan Edisi Keempat (2010), adat bermaksud peraturan yang sudah diamalkan dari
nenek moyang lagi sehingga ia menjadi hukum dan peraturan yang harus dipatuhi.
Masyarakat Melayu mula mengkhususkan maksud adat dengan merujuk kepada upacara
tradisional dan undang – undang adat. Istiadat pula merujuk kepada peraturan
atau cara – cara melakukan sesuatu yang sudah menjadi kebiasaan. Ringkasnya,
adat istiadat membawa maksud pelbagai iaitu adat dan upacara termasuk
perlaksanaannya.
Dalam Sulalat al – Salatin, terdapat dua jenis adat iaitu adat yang
melibatkan hukuman dan adat yang tidak melibatkan hukuman. Adat yang melibatkan
hukuman terbahagi kepada dua, iaitu undang – undang dan larangan diraja. Undang
– undang yang disenaraikan dalam Sulalat al – Salatin ialah derhaka,
menggunakan hak raja tanpa izin, merancang untuk merampas kuasa, tidak mengadap
raja pada hari – hari tertentu, biadap kepada raja atau wakil, mencuri, membuat
fitnah dan mengambil isteri orang.
Adat yang
melibatkan hukuman
- Derhaka
Penderhaka boleh dikenakan hukuman bunuh oleh raja.
Orang pertama yang menerima hukuman bunuh ialah Tun Jana Khatib yang dianggap
sebagai penderhaka kerana disyaki oleh Paduka Seri Maharaja cuba menawan hati
isteri baginda dengan menunjukkan kebijaksanaan membelah pohon pinang melalui
tilikan mata (Sulalat al – Salatin: 55).
- Menggunakan hak raja tanpa izin
Hang Tuah menggunakan hak raja, iaitu gundik Sultan
Mansur Syah. Walaupun banyak berjasa kepada raja, itu tidak menjamin Hang Tuah
terselamat daripada hukuman bunuh (Salalat al – Salatin: 97).
- Merampas kuasa
Undang – undang ini tidak membenarkan rakyat atau
pembesar merampas kuasa daripada raja. Hal ini dapat dilihat apabila Sultan
Mahmud Syah menjatuhkan hukuman bunuh ke atas Bendahara Seri Maharaja setelah
mendapat aduan bahawa Bendahara merancang untuk merampas kuasa (Sulalat al –
Salatin: 205).
- Tidak mengadap raja pada hari – hari tertentu
Pesalah boleh dijatuhi hukuman bunuh sekiranya tidak
memberikan sebab yang munasabah. Hal ini terjadi semasa pemerintahan Sultan
Mahmud Syah, yang memerintahkan hukuman bunuh ke atas Seri Baja kerana tidak
mengadap baginda pada hari raya. (Sulalat al – Salatin: 153).
- Tidak menghormati wakil raja
Seseorang tidak menghormati raja akan dihukum bunuh
kerana dianggap ingin menunjukkan kuasa. Ternyata undang – undang ini
diaplikasikan apabila Laksamana bertindak membunuh Tun Perpati Hitam kerana
menguis tikar ketika perbicaraannya sedang dilangsungkan di hadapan Bendahara
bagi menunjukkan rasa tidak puas hatinya (Sulalat al – Salatin: 172).
- Membuat fitnah
Penyampai fitnah juga dihukum bunuh, di mana Raja
Mendeliar telah bertindak memfitnah Bendahara Seri Maharaja dan telah
dijatuhkan hukuman bunuh (Sulalat al – Salatin: 207).
- Mengambil isteri orang
Sesiapa
yang melanggar hukuman ini tidak kira golongan pembesar ataupun sultan boleh
dikenankan hukuman bunuh. Sultan Mahmud Syah telah berlaku curang dengan isteri
Tun Biajid. Sekiranya Tun Biajid tidak berpegang pada konsep pantang Melayu
menderhaka, sudah pasti Sultan Mahmud Syah sudah dibunuhnya (Sulalat al –
Salatin: 157).
Adat yang
tidak melibatkan hukuman
i.
Peraturan negeri
Adat ini berkaitan dengan negeri kalah raja mati,
perlantikkan pengganti seorang raja, mengadap atau menjunjung duli dan aturan
pengurniaan gelaran.
- Istiadat
Istiadat
meliputi pelbagai upacara yang dijalankan oleh sekelompok manusia. Adat
istiadat termasuklah istiadat perkahwinan, melenggang perut, melahirkan anak,
bertindik atau berkhatan, kematian, dan pertabalan raja.
No comments:
Post a Comment